Zo rond 1900 ontstaat het rationalisme. Vooral Berlage is verbonden aan deze stijl. De architect streeft naar vernieuwing in de bouwkunst. Een logische indeling van het gebouw staat centraal.

Kenmerken rationalisme

De architect H.P. Berlage is onlosmakelijk verbonden met deze stijl. De Beurs van Berlage uit 1903 vormt een overgang van de neostijlen en jugendstil naar zakelijkheid; van fantasie en romantiek naar rationalisme. Bij bekende 19e-eeuwse neostijlen zijn architecten het verleden aan het nabootsen, terwijl het beter is om nieuwe en functionele gebouwen te ontwerpen.

Bij het rationalisme staat de logische indeling van het gebouw voorop. Pas als hiervoor een oplossing is bedacht, komt de buitenkant aan de orde. Het ontwerp van het gebouw is veelal rechtlijnig, waarbij de constructie in het zicht wordt gelaten. Eenheid, eerlijkheid en soberheid zijn belangrijk. Dit uit zich in een hecht verband tussen constructie, materiaal, decoratie en functie.

Rationalisme in Nederland

De periode van het rationalisme loopt van ongeveer 1900 tot 1920. Bekende voorbeelden zijn:

• Nederlandsche Handel-Maatschappij, Amsterdam
• Nederlandse Heidemaatschappij, Arnhem
• Ir. D. F. Woudagemaal, Lemmer