Zo rond 1900 ontstaat het rationalisme. Hierbij staat een logische indeling van het gebouw centraal. Vooral Berlage is verbonden aan deze stijl. De architect streeft naar vernieuwing in de bouwkunst.
Ontstaan rationalisme
De architect H.P. Berlage is onlosmakelijk verbonden met het rationalisme. Zijn Beurs van Berlage uit 1903 is een keerpunt in de Nederlandse architectuurgeschiedenis. Het vormt een overgang van de neostijlen en jugendstil naar zakelijkheid; van fantasie en romantiek naar rationalisme. Berlage wil juist vernieuwing en niet het verleden nabootsen zoals bij de bekende 19-eewse neostijlen. Een andere bekende architect uit deze periode was De Bazel, maar die was wel wat decoratiever dan Berlage. Dat zie je bijvoorbeeld aan het gebouw De Bazel waarbij hij natuursteen en baksteen afwisselde.
Kenmerken rationalisme
Bij het rationalisme staat de functionele en logische indeling van het gebouw voorop. Het gaat in de eerste plaats om de ordening van de verschillende ruimtes die nodig zijn. Pas als je die plattegrond hebt bepaald, komt de buitenkant aan de orde. Het ontwerp van het gebouw is veelal rechtlijnig, waarbij de constructie in het zicht wordt gelaten. Baksteen moest er uitzien als baksteen en dus bijvoorbeeld niet weggestopt achter een pleisterlaag. Eenheid, eerlijkheid en soberheid zijn belangrijk.
